در چهار بیتی های مراسم «شمن اودی» (آتش شمن) که از سنن مشترک مردم است، آثاری از آیین زرتشت دیده می شود. این مراسم را در آخرین چهارشنبه ی سال کهنه برگزار می کردند. به این منظور، خرمن بزرگی از آتش برمی افروختند و از روی آن زنان و کودکان می پریدند تا از بیماری ها و بلایا رهایی یافته، پاکیزه به استقبال سال نو بروند. جشن اعتدال بهاری- عید نوروز- ریشه ی تاریخی بسیار قدیمی دارد. رسم «مونجوق آتدی» دختران در آستانه ی نوروز هم با سرودخوانی همراه است. در این روز دختران در اتاقی مخصوص دور هم جمع شده و ضمن خواندن دو بیتی های مرسوم، منجوق های خود را که درکاسه ای می اندازند و به نوبت از آن بیرون می کشند. بخت و اقبال هر دختر با دوبیتی هایی که در آن لحظه می خواند، مشخص می شود. شب اول طلوع هلال ماه نو هم پرشور و شادمانه سپری می شد. کودکان و نوجوانان به صورت گروهی به درخانه های همسایه ها رفته، سرودهای مرسوم این شب به نام «یا رمضان» را می خواندند. [سرودهای یا رمضان در شب اول ماه نو خوانده نمی شود و در ترکمنستان در شب اول ماه رمضان خوانده می شود ولی درمیان ترکمن های ایران درشب پانزدهم ماه رمضان خوانده می شود – مترجم]. در پاسخ به آرزوی موفقیت و سعادت برای صاحب خانه درسال جدید، آنها هم پاداشی به نشانه ی تشکر دریافت می کردند.
اغلب سرودهای آیینی نه تنها با ایام سال، بلکه با اعمالی معین در ارتباط هستند. پدیده های فرهنگ عامه، خارج از کارکرد عملی آنها قابل درک نیست. ازسرودهایی که در جشن عروسی ترکمن ها خوانده می شود می توان پی برد که آنها خانواده ی جدید خود را به کدام یک از گروههای قومی منسوب می کنند. جنبه ی سحرانگیزی مراسم عروسی با مشارکت گروه افراد تقویت می شود: همه ی شرکت کنندگان این جشن سنتی مثل اشخاص دارای وظایف و نظم رفتاری مشخص عمل می کنند. این مراسم تماشاگر ندارد و هر کس باید نقش خودش را بازی کند، زیرا موازین اخلاقی جهان بینی مردم و سنن شعری آنها چنین می طلبد. نه تنها سرودهای عروسی بلکه همه ی سرود های مراسم مختلف به صورت دسته جمعی اجرا می شود.
جشن عروسی ترکمن، ترکیبی از ژانرهای مختلف فرهنگ عامه شامل: سرودها، بذله گویی ها، بازی ها، امثال وحکم، رباعیات مخصوص و اعمال مرسوم است. مراسم چند مرحله ای عروسی از رسم خواستگاری آغاز می شود که خود با خواندن دوبیتی های فراوان همراه است. مدتی قبل از روز برگزاری جشن، عروس با مشارکت دوستانش جهیزیه ی خود را می دوزد. ضمن کار دوزندگی، دوشیزگان با یکدیگرشوخی می کنند، سرودهای تغزلی « اجه جان » (جان مادر)، «نوی نوی» و «لاله» می خوانند. جشن در خانه ی عروس آغاز می شود و در آن جا او با اقوام و خویشان خود وداع می کند. اعتقاد بر این است که پس از این، دوره ی دوشیزگی به پایان می رسد، گویی که دوشیزه می میرد و به همین علت دوستان عروس، سرود خداحافظی « اولن» (مرده) را می خوانند. زن به خانه ی شوهر می رود، اما این بار به عنوان همسر، مادر، حافظ کانون خانواده. در زمان ورود به خانه ی جدید، عروس اعمالی مرسوم انجام می دهد و قسمت شاد و سرگرم کننده ی جشن آغاز می شود که شامل اجرای ساز و آواز، بازی های مختلف، مسابقه ی کشتی، هنرنمایی هنرپیشه های آماتور و سایر برنامه های مفرح است. ترانه خوانی از قسمت های قطعی مراسم عروسی است.
در عروسی های امروزی ترکمن علاوه بر ترانه های مرسوم (یار یار، یار و جان)، اجرای حرکات موزون به نام «کوشت دپدی» بسیار رایج است. این رقص ریشه در حرکات موزون قدیمی شمن ها یعنی «ذکر» دارد. این چرخه ی چند قسمتی که بیشتر در گذشته در مناطق غربی ترکمنستان رایج بود، برای راندن ارواح خبیث انجام می گرفت. همین امر موجب افزوده شدن این رسم به مراسم عروسی گردید. نام قسمت های مختلف این چرخه به نام های «دیوانه»، «سدرات»، «اتورمه غزل» (غزل خوانی درحالت نشسته) و « زمزم » حفظ شده است. امروزه رقص های «اوچ دپیم» و «بیر دپیم» رایج ترهستند.
در میان ژانرهای روزمره ی فرهنگ عامه، لالایی ها ی موسوم به «هودی» رایج تر از بقیه است. با وجود تنوع متون هودی ها و ویژگی های خاص هر منطقه، در مجموع نرمی تمثال ها و آهنگ ها این ژانر را متمایز می کند. در کنار سرودها و بازی های کودکانه، فرهنگ عامه ی ترکمنی دارای ژانر بسیار زیبای دیگری است که به بازی های زنان ودختران ترکمن اختصاص دارد و بخش هایی از آن با همراهی سرودهای تغزلی «لاله»، «داماق لاله» ، «دوداق لاله» ، «دیز (یا آیاق) لاله» و «اگین لاله» (یا همیل- هاررو) اجرا می شود.
از جمله ژانرهای فرهنگ عامه که با کار در ارتباط هستند می توان به «هولوم» که در زمان دوشیدن شیرگاو و یا شتر توسط زنان اجرا می شود و «دگیرمن چی» که در جریان کار با آسیاب دستی خوانده می شود، اشاره نمود. شناخت میراث موسیقیایی مردم و سرچشمه های فرهنگی آنها اغلب به درک بسیاری از لحظات تاریخی، آگاهی یافتن از سرنوشت گروه های قومی و نسل های مختلف کمک می کند. هم اکنون در سایه ی کنسرت ها و وسایل شنیداری و دیداری، محدودیت موسمی بودن اجرای سرودهای عامیانه ی آیینی از بین رفته است. ما سرودهای سنتی را در هر زمانی از روز یا سال می شنویم، اما نمی دانیم که در گذشته این سرودها با چه مناسبت هایی در ارتباط بوده اند و اجرای آنها درحال حاضر می تواند حیرت خالقانشان را برانگیزد.
اکنون سرودهای عامیانه مرزهای زمانی و موسمی را درنوردیده اند و در نتیجه یک رشته ی مستقل از آفرینش های هنری گشته اند. شنوندگان امروزی سرودهای سنتی می توانند در تخیلات خود سیاحتی جالب در قرون و اعصار گذشته داشته باشند و با نیاکان خود به «گفت وگو» بنشینند؛ زیرا گفت و گوی زنده و مستقیم بین آثار فرهنگ عامه و نسل های معاصر است که قرن ها زنده می ماند، نه خود اثر که در درون خود محدود است و برای اندیشه ی معاصر قابل درک نیست، و نه ثبت آن به عنوان نوعی اطلاعات.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: